Rola edukacji przyrodniczej w rodzinie i jej wpływ na

kształtowanie świadomości ekologicznej najmłodszych

Rodzina jest miejscem, w którym edukacja przyrodniczo-ekologiczna wyprzedza i dopełnia przedszkolną i szkolną edukację dziecka. Rodzina jest obszarem niezwykle cennym wychowawczo, spełnia bardzo ważne zadania i cele.

To właśnie w rodzinie:

• pogłębiają się więzi emocjonalne poprzez wspólne przeżywanie i odkrywanie świata,
• budzi się rodzicielska  świadomość ekologiczna,
• rozwijają się zainteresowania, następuje wzbogacanie odczuć, emocji
  i doświadczeń,
• budzi się współodpowiedzialność za dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe,
• rodzi się nawyk czynnego wypoczynku na łonie natury,
• rozwija się tolerancja i umiejętność osiągania kompromisu,
• doskonalą się umiejętności prowadzenia dyskusji, rozmowy.

W rodzinie dziecko powinno być inspirowane do twórczych poszukiwań, rozwijać postawy kreatywne w domowej nieformalnej edukacji przyrodniczo-ekologicznej. To właśnie w rodzinie może i powinno  odbywać się nie tylko kształtowanie elementarnej wiedzy dziecka dotyczącej codziennych życiowych czynności, rozmaitych działań oraz ich wpływu na stan środowiska, ale także – poprzez sferę wiedzy – kształtowanie zrębów postaw proekologicznych. Zarówno w szkole, jak i w domu małe dziecko poznaje wartości kulturowe i duchowe zgodnie z ideą rozwoju zrównoważonego. Postawa dzieci wobec przyrody zależy od tego, czy rodzice będą mieli ochotę na wspólny z dziećmi spacer do najbliższego parku, lasy, wyjazd na wycieczkę nad rzekę, jezioro i wreszcie od tego, czy pokażą im, jak ważny jest dla nich kontakt z przyrodą i radość płynącą z jej bogactwa i piękna. W czasie wspólnych wypraw przeplatają się w rozmowach wątki ekologiczne z wątkami historycznymi, humanistycznymi, regionalnymi.

Edukacja w rodzinie odbywa się także na co dzień – w dokonywaniu wspólnych, świadomych wyborów zgodnych z ideą ekorozwoju, np. w trakcie zakupów. Dom rodzinny jest wreszcie miejscem łatwego sprawdzenia skuteczności wychowania ekologicznego nie tylko dzieci, ale też wszystkich członków rodziny.
To tutaj postawy proekologiczne sprawdzają się nie za pomocą ankiet, testów, klasówek, lecz w konkretnych sytuacjach, np. sposób mycia naczyń – pod bieżącą wodą, z użyciem detergentów, czy w komorze zlewu wypełnionego wodą, sposób kąpieli – pod prysznicem, czy w wannie wypełnionej wodą, zakręcanie niepotrzebnie płynącej wody (np. podczas mycia zębów), sposób pakowania zakupów, oszczędne korzystanie z energii elektrycznej, segregacja odpadów domowych i wiele innych.

Spacery, wycieczki i wyprawy rodzinne przyczyniają się zarówno do rozwoju dzieci, jak też do refleksji nad postępującą  degradacją przyrody. Zależy to jednak od rodzicielskiej mądrości ekologicznej, która bierze się z uświadamiania sobie, jaką wartością w naszym życiu jest kontakt z przyrodą, z jej pięknem i różnorodnością. Czasami zależy to po prostu od szczerego zachwytu i podziwu wobec przyrody, od kilku słów wyrażających  zdziwienie, czy zaskoczenie. Może to być także wspólne pochylenie się nad pracowitą mrówką, pajęczyną pokrytą poranną rosą.

Rodzinne eskapady i odkrycia uświadamiają dzieciom, że istnieje coś pożyteczniejszego i ciekawszego niż codzienne oglądanie, czy siedzenie bez ruchu przed monitorem komputera. Aby zaciekawić i zainspirować małe dzieci do własnych, twórczych poszukiwań, można podjąć z nimi wiele ciekawych zadań, np.:

• Wykonanie rodzinnego zielnika (zbóż, kwiatów ogrodowych, kwiatów polnych, traw)
• Wspólny projekt rodzinnej wycieczki, mającej na celu spotkanie z przyrodą
• Wykonanie rodzinnego albumu ekologiczno-przyrodniczego ze wspólnych wypraw (rysunki, zdjęcia, zasuszone rośliny, nowe pomysły oraz inicjatywy proekologiczne)
• Tworzenie rodzinnych gier (planszowych i innych)
• Wspólne obserwacje ptaków w okolicy z wykorzystaniem lornetki – zdjęcia, rysunki, opisy
• Dokarmianie ptaków w zimie, zbudowanie karmnika i umieszczenie go przy domu
• Gromadzenie nagrań odgłosów przyrody
• Założenie rodzinnego dzienniczka twórczości (plastyka, muzyka, proza, poezja) – dzieła powstałe pod wpływem wrażeń ze wspólnych wypraw przyrodniczych
• Prowadzenie kalendarza pogody, służącego do codziennego nanoszenia zaobserwowanego stanu pogody.

„Drzwi do przyrody” są ciągle otwarte, nie tylko na zajęciach w szkole czy w przedszkolu, ale przede wszystkim w rodzinie. Dzięki ich umiejętnemu otwieraniu przez rodziców dzieci będą miały w przyszłości ułatwioną naukę przyrody, historii, geografii, ekologii. Będą w niej mgły odnieść się do własnych przeżyć i doświadczeń wyniesionych z domu rodzinnego.

Katarzyna Lalek

Literatura:

„Przyroda przeżywana i obserwowana z dziećmi przedszkolnymi”, WSiP, Warszawa 1980

„Wiadomości przedszkolaka”, nr 2/2003