M O W A

Mowa stanowi najbardziej efektywny sposób komunikowania się z innymi ludźmi i ma ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka oraz dla jego psychicznego i społecznego przystosowania.

W okresie przedszkolnym mowa dziecka stale rozwija się i wzbogaca; wzbogaca się nie tylko ilościowo, tzn. nie tylko zwiększa się zasób słownika, ale i jakościowo – dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych. Dziecko opanowuje język naśladując mowę dorosłych, a obcowanie słowne dziecka z otoczeniem wzbogaca się dzięki rozwojowi jego praktycznej działalności.
W okresie przedszkolnym obserwujemy szybki wzrost liczby używanych przez dziecko słów.

Dziecko 3-letnie zna przeciętnie ok. 1000 słów, a pod koniec tego okresu rozwojowego zasób znanych przez nie słów sięga 3-4 tys. i nawet więcej.

Dziecko 3-4 letnie:

- ma opanowane niejęzykowe i językowe sposoby porozumiewania się oraz podstawy systemu gramatycznego

- nie potrafi długo skupić się na wykonywanej czynności, dlatego często zmienia rodzaje zajęcia ruchowego

- rozpoznaje litery jako zbiory punktów

- odróżnia pismo od tego, co nim nie jest

- nie identyfikuje poszczególnych liter alfabetu.

Uważa się, że dziecko 4-letnie ma opanowane podstawy języka. Używa ono podstawowych konstrukcji gramatycznych w sposób podobny do dorosłego użytkownika danego języka i ma stosunkowo bogaty słownik. Pełną kompetencję językową i komunikacyjną może jednak osiągnąć dopiero w wieku szkolnym, kiedy opanuje bardziej wyrafinowane sposoby wyrażania się, odmienne warianty językowe, różne zabiegi stylistyczne i retoryczne (wg Idy Kurcz).

Do 5 roku życia dziecko przyswaja sobie na ogół wszystkie formy koniugacyjne i deklinacyjne.
Wraz z powiększającym się dzięki rozmowom z dorosłymi doświadczeniem dziecka, stopniowo kształtuje się u niego tzw. ‘wyczucie językowe’. Dziecko zaczyna mówić prawidłowo i choć nie potrafi jeszcze wytłumaczyć, na czym polegają błędy kolegi, umie je poprawić.

U 6-latków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Zdarza się jednak, że dziecko nie potrafi jeszcze wymawiać głosek: sz,  ż( rz),  cz,  dż, r. Dziecko siedmioletnie powinno  wymawiać wszystkie głoski prawidłowo. Jednak i w tym wypadku okres ten może  przedłużyć się ( rozwój bywa  wówczas nieco opóźniony). Opóźnienie to przejawia się najczęściej w nieumiejętności wymawiania takich głosek, jak : r, sz, ż (rz), cz, dż., rzadziej  k, g i innych głosek dźwięcznych.

W 6-7 roku życia dziecko używa prawie każdej formy zdania; posługuje się już zdaniami bardziej skomplikowanymi. Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko całkowicie opanowuje mowę ciągłą.

Praca otoczenia, wpływ zajęć dydaktycznych w zasadniczy sposób ułatwiają dzieciom rozwój języka, rozszerzają możliwości wyrazowe dziecka i czynią mowę coraz bardziej precyzyjnym narzędziem myślenia.

J. Piaget rozróżnia dwa rodzaje mowy u dzieci:

1. Mowa egocentryczna – (powtarzanie i monologowanie) – dziecko nie zwraca
się do nikogo, nie dąży do wymiany myśli, mówi „dla siebie”, nie dbając o to, czy ktoś je słucha. Ten rodzaj mowy jest częsty w wieku 3-5 lat.

2. Mowa uspołeczniona – spełnia funkcje komunikatywne. Składają się na nią:

a) informacja dostosowana (komunikowanie swych myśli)

b) krytyka

c) rozkazy, prośby i groźby

d) pytania

e) odpowiedzi;

Mowa uspołeczniona kształtuje się ostatecznie dopiero w wieku 7-8 lat.

Etapy rozwoju mowy dziecka

Wiedza o okresach i kolejności pojawiania się odpowiednich głosek stanowi punkt odniesienia podczas planowania pracy dotyczącej wspomagania rozwoju mowy. Bez fachowej wiedzy trudno jest pomóc dziecku w rozwoju mowy, co więcej – można mu zaszkodzić brakiem kompetencji. Dlatego podstawowa wiedza z tego zakresu jest potrzebna każdemu nauczycielowi.

Według L. Kaczmarka (1953) w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy (wiek dziecka ramowo podany w nawiasie):

- okres melodii (0-1)

- okres wyrazu (1-2)

- okres zdania (2-3)

- okres swoistej mowy dziecięcej (3-7)

W poszczególnych latach rozwój mowy wygląda następująco:

Okres melodii (0 – 1) – okres ten rozpoczyna się z chwilą urodzenia dziecka do ukończenia przez nie pierwszego roku życia. Początkiem kontaktu jest krzyk i płacz. To forma porozumiewania się ze światem. To również trening narządów oddechowych. Z czasem niemowlę wydaje dźwięki połączone z mową ciała. Uczy się ich od opiekunów.
Między drugim a trzecim miesiącem życia pojawia się głużenie. Są to dźwięki podobne do samogłosek i spółgłosek. Choć nie są świadomie wymawiane, to ich artykułowanie ćwiczy narządy mowy: język, wargi, żuchwę i podniebienie miękkie. Około piątego - szóstego miesiąca życia rozpoczyna się gaworzenie. Teraz dziecko zaczyna świadomie powtarzać i naśladować dźwięki mowy. Przed ukończeniem pierwszego roku życia powinny pojawić się pierwsze słowa. Najczęściej są nimi: mama, tata, baba.

Okres wyrazu (1 – 2) – słowa wymawiane przed pierwszym rokiem życia nie są kojarzone z przedmiotem. Tata to każdy mężczyzna, a mama to niekoniecznie rodzicielka. W drugim etapie dzięki wielokrotnemu powtarzaniu połączonemu z odszukiwaniem osób czy przedmiotów dziecko już się nie myli. Potrafi też wymawiać samogłoski ustne i najłatwiejsze spółgłoski, wypowiada tylko pierwszą lub ostatnią jego sylabę. Trudniejsze dźwięki zastępuje tymi, które potrafi wypowiedzieć, stąd jego wypowiedzi brzmią zabawnie. Około półtoraroczne dziecko wypowiada do 50 wyrazów. Po skończeniu dwóch lat jego słownik zawiera około 400 słów. Pojedyncze wyrazy wzbogacone gestami zastępują całe zdania.

Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba itp. Dziecko wymawia samogłoski a, o, u, i, y, e oraz spółgłoski p, b, m, t, d, n, ś, czasem ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, o zbliżonym miejscu artykulacji. Upraszcza grupy spółgłoskowe. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu.

Okres zdania (2 – 3)

Pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia wszystkie samogłoski, również ę, ą. Czasami może zamieniać samogłoski w mowie. Obok spółgłosek p, b, m pojawiają się zmiękczenia pi, bi, mi oraz w, f, wi, fi, ś, ź, ć, dź, ń, li, k, g, ch, ki, gi, chi, j, ł. Pod koniec tego okresu mogą się też pojawić głoski s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi. Mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczanie głosek – s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż są często wymawiane jak ś, ź, ć, dź. Głoska r może być pomijana lub zastępowana przez inną, na przykład j lub ł. Zamiast głoski f występuje ch i odwrotnie. Grupy spółgłoskowe są uproszczone tak w nagłosie, jak i w śródgłosie, brak wyraźnych końcówek w wyrazach. Dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, ale nie umie jej jeszcze wypowiedzieć. W tym wieku może występować swoista mowa dziecięca: przestawki głoskowe, opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej, zniekształcenie oraz tworzenie wyrazów ze skrzyżowania dwóch słów, nieprawidłowa odmiana.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7)

Jest to okres który trwa najdłużej. Rozpoczyna się po ukończeniu trzech lat i trwa do momentu tzw. startu edukacyjnego. Wtedy mowa powinna być zrozumiałą nie tylko dla najbliższych ale i przypadkowych rozmówców. Dziecko zaczyna prowadzić rozmowy pełnymi zdaniami. Stosuje bogate słownictwo. Początkowo zdarza się przestawianie sylaby lub głosek. Mogą pojawiać się słowa podobne do prawidłowych, bo łatwiej je wymówić, np. bebek zamiast chlebek. Często zdarzają się połączenia dwóch wyrazów w jeden, np. pomasłować, czyli posmarować masłem. Między czwartym a piątym rokiem zaczyna się etap pytań. Pod koniec okresu dziecko powinno posługiwać się wszystkimi głoskami. Zdarza się, że tuż po ukończeniu trzeciego roku życia zaczyna używać najtrudniejszych głosek. Czasem zamiast śiba potrafi powiedzieć szyba. Ale nie dzieje się tak we wszystkich wyrazach. Z biegiem czasu porządkuje i prawidłowo stosuje wszystkie dźwięki mowy adekwatnie do ich występowania.

Kolejnym etapom rozwoju mowy towarzyszą pojawiające się w tym czasie głoski. Dokładny moment pojawiania się kolejnych samogłosek i spółgłosek jest trudny do jednoznacznego określenia, co wynika z odchyleń rozwojowych u dzieci. U jednych dana głoska pojawia się wcześniej niż u innych i odwrotnie. Jeśli różnice nie przekraczają pół roku, mówimy o normie rozwojowej.

Proste zestawienie pojawiających się głosek:

4 rok życia

Utrwalają się takie głoski jak s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jako ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie musi być jeszcze niepokojące. Opanowanie tej głoski to wielki sukces dla dziecka. Często w związku z tym jej nadużywa i mówi, na przykład rarka zamiast lalka, mreko zamiast mleko. Głoski sz, ż, cz, dż mogą być zamieniane na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Mowa dziecka jest jeszcze niedoskonała. Wyrazy czasami są poskracane, głoski mogą być poprzestawiane, a grupy spółgłoskowe uproszczone.

5 rok życia

Mowa dziecka jest już zrozumiała. Utrwalane są głoski sz, ż, cz, dż. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jako s, z, c, dz. Głoska r często pojawia się dopiero w tym okresie. Grupy spółgłoskowe mogą być nadal upraszczane.

Dziecko pięcioletnie powinno porozumiewać się z dorosłymi, choć jego mowa nie jest jeszcze w pełni ukształtowana.

6 rok życia

Mowa powinna być opanowana pod względem dźwiękowym. Półroczne opóźnienia przy pojawianiu się poszczególnych głosek są dopuszczalne, przy dłuższych należy zasięgnąć porady logopedy.

Nie wszystkie dzieci sześcioletnie mają opanowaną wymowę głosek sz, ż, cz, dż, r. Część z nich ma problemy z wymową grup spółgłoskowych w śródgłosie. Do klas pierwszych często przychodzą dzieci z dużymi brakami w wymawianiu głosek i budowaniu wypowiedzi. Okres przedszkolny i wczesnoszkolny to czas intensywnej pracy w kierunku rozwijania sprawności językowych u dzieci. Zadanie to należy przede wszystkim do rodziców, a także nauczycieli.

M Y Ś L E N I E

Rozwój mowy dziecka wiąże się ściśle z rozwojem myślenia.
Wzajemny stosunek myślenia i mowy polega przede wszystkim na tym, że słowo, mowa – są zespołem wyrazowych elementów dla myśli, będących ich najbardziej istotnym znaczeniem.
Mowa i myślenie rozwijają się na bazie wzbogacających się w toku praktycznego działania spostrzeżeń dziecka. Najłatwiej przyswaja ono sobie nowe słowa wtedy, gdy widzi odpowiadające im przedmioty, zjawiska, czynności, gdy styka się z nimi w praktycznym działaniu.
Dopiero u starszych dzieci zaczynają wypracowywać się pierwsze formy myślenia abstrakcyjnego.
Wiek przedszkolny nazywa się „wiekiem pytań”, gdyż dziecko w tym wieku zadaje wiele pytań i w ten sposób nabywa wiadomości. Pytania świadczą o rozwoju myślenia dziecka. Pierwsze pytania dzieci są przejawem budzącego się intelektu dziecka. Odpowiedzi dorosłych na te pytania są ogromnie ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka; powinny one być zrozumiałe dla dzieci, zachęcać je do możliwie samodzielnego rozwiązywania zadań, do dalszego stawiania pytań. Pytania dziecka o nazwy, przyczyny, skutki („co to”, „dlaczego”, „po co”, „gdzie”?) – świadczą o tym, że myślenie dziecka zatraca charakter sytuacyjny; nabiera coraz bardziej przyczynowego charakteru. W pytaniach tych odbijają się wysiłki umysłowe dziecka, pragnącego zrozumieć otaczającą je rzeczywistość.
Dziecko powyżej 3 lat wykonuje już czynności umysłowe wewnętrzne, oparte na materiale wyobrażeniowym, a dokonuje ich w sytuacjach konkretnych (myślenie konkretno-wyobrażeniowe). Określona sytuacja aktualizuje ślady pamięciowe uprzednich doświadczeń i informacji, dziecko operuje nimi w myśli, a gotowy efekt myślowy stosuje w praktyce. Układ nerwowy powinien osiągnąć już taką dojrzałość, aby operować informacjami, a dziecko powinno mieć odpowiednią ilość informacji.

Pod koniec wieku przedszkolnego myślenie dziecka staje się coraz bardziej abstrakcyjne: zaczyna ono operować liczbami, rozwiązuje proste działania arytmetyczne, przyswaja sobie pojęcia nadrzędne. Aby uniknąć werbalizmu należy nowe pojęcia i wiadomości nadal podawać dziecku drogą poglądową. Dużą rolę w rozwoju myślenia i mowy dziecka w wieku przedszkolnym odgrywa opowiadanie wychowawcy, rozmowa, bajka, pobudzające dziecko emocjonalnie i sprzyjające rozwojowi jego twórczej wyobraźni.
Liczne obserwacje i badania eksperymentalne wskazują, iż wiek przedszkolny jest okresem, w którym dokonuje się przejście dziecka od myślenia obrazowo-ruchowego – poprzez myślenie wyobrażeniowo-oglądowe – do myślenia słownego, pojęciowego. Wtedy, gdy dziecko staje przed zadaniem zrozumiałym dla siebie (dostosowanym do jego wiadomości i doświadczenia), bliskim i interesującym, jest ono już  w wieku przedszkolnym zdolne do prostych form poprawnego, logicznego rozumowania.

Jean Piaget uważa, że pod koniec okresu przedszkolnego dziecko stopniowo odrywa się od oglądu, od bezpośrednich czynności i spostrzeżeń, i przechodzi do czynności wewnętrznych (zachodzących w umyśle), które stopniowo stają się odwracalne i zaczynają tworzyć system powiązań. Powiązania te najpierw występują na płaszczyźnie czynności i spostrzeżeń (-są nieodwracalne), potem czynności i wyobrażeń (-są na pół odwracalne), a następnie na płaszczyźnie czynności wewnętrznych (-są w pełni odwracalne).

Podobny pogląd wyraża D. B. Elkonin, który twierdzi, że w drugiej połowie okresu przedszkolnego rozwija się znacznie u dziecka umiejętność działań umysłowych, myślenie przyczynowo-skutkowe. Ten rozwój stanowi ważną przesłankę dla przejścia dziecka do nowego rodzaju działalności poznawczej – do systematycznego uczenia się w szkole.

mgr Katarzyna Lalek

Bibliografia:

1. Gerstmann S., Psychologia, Warszawa 1969
2. Morand de Jouffrey P., Psychologia dziecka, 1995
3. Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M., Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1996
4. Tyborowska K., O rozwoju mowy dzieci, Warszawa 1957
5. Red. Żebrowska M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1973

Marzeniem rodziców jest prawidłowy rozwój ich dziecka, jego zdrowie, uroda, ale także, by było akceptowane przez rówieśników, otoczenie. Nie zawsze jednak wiedzą o tym, że aby to osiągnąć, trzeba pamiętać o właściwym postępowaniu, dziecko uczy się od nich samych. Obserwuje ono, jak wygląda ich kontakt z nim samym, z innymi domownikami i otoczeniem.

Najważniejszą rzeczą jest przykład rodziców i osób z najbliższego otoczenia dziecka, które ono mimo woli naśladuje i od których przejmuje najwięcej. Dlatego tak ważne jest ciepło i serdeczność ogniska domowego, zgodne i harmonijne życie, spokój i nastrój pogody w domu, co z całą pewnością zależy przede wszystkim od osobowości ojca i matki, od tego, co sobą prezentują, jacy są, jakie stawiają sobie samym wymagania, jakie są między nimi relacje, jak traktują obowiązki rodzicielskie. Dziecko jest odbiciem domu. Szczęśliwe, pogodne z całą pewnością ma rodziców serdecznych, opanowanych, konsekwentnych, ale i cierpliwych, takich, którzy wiedzą, jak wiele zależy od nich samych, takich, którzy wiedzą , co to jest miłość cierpliwa, niezaborcza, wybaczająca, dbająca o dobro i odpowiedzialna. Ci z całą pewnością znają właściwe metody postępowania z dzieckiem.

Każdy człowiek od najwcześniejszych lat swojego życia kieruje się w sposób naturalny ku temu, co służy jego rozwojowi. Chętnie więc uczestniczy w wielu czynnościach, zwłaszcza codziennych, z zakresu samoobsługi i kultury życia codziennego. Dlatego oprócz właściwego przykładu ważny jest także pokaz. Spokojnie i wielokrotnie ukazywanie tych samych wzorców, np. w przypadku mycia się, ubierania, zachowania się przy stole, posługiwania się sztućcami. Rodzice muszą jednak być świadomi tego, że dziecku nie wszystko się udaje. Zdarza się, że niepowodzenia prowadzą do zniechęcenia, a czasami nawet do buntu. I tu ważne jest zadanie dla rodziców, którzy nie powinni wtedy krzyczeć na dziecko, nie powinni się na niego gniewać, lecz powinni z wyrozumiałością pomagać mu walczyć z jego bezradnością, niemocą w rozwiązywaniu tych drobnych codziennych spraw, bo to one w przyszłości pozwolą mu rozwiązywać poważniejsze problemy. Dziecko bite, pozornie podporządkuje się poleceniom dorosłych, bo będzie bało się kary.

Kara działa dwojako: 1) odstrasza, zniechęca do czynów społecznie niepożądanych; 2) jest wskazówką informującą dziecko o tym, co jest dobre, a co szkodliwe. Częste stosowanie kar nie tylko może nie usunąć złych form postępowania i nieodpowiednich nawyków, lecz na odwrót – może je utrwalić, może wywołać u dziecka silny stan frustracyjny, wyrażający się m.in. w agresji lub przeciwnie, w zalęknieni, nieśmiałości. Kara nie powinna być upokarzają ca dla dziecka.

Na pewno lepsze efekty przyniesie dodatkowa zachęta, pochwała, docenienie wysiłku dziecka, wyjaśnienia, że na efekty pracy czasami trzeba długo czekać. Takie postępowanie spowoduje wyzwolenie się wiary we własne siły, doda odwagi do dalszych działań, nauczy pokonywania trudności i przeszkód.

Nagroda ma wpływ trojaki: 1) utrwala pożądane formy postępowania dziecka, za które zostało nagrodzone; 2) usuwa napięcie emocjonalne; 3) wprowadza pozytywne reakcje emocjonalne.

Zbyt surowe i częste karanie dziecka, a także zbyt częste nagradzanie, spełnianie wszystkich jego życzeń (rozpieszczanie) kształtują negatywne cechy charakteru dziecka, niepożądane formy zachowania się. Toteż zarówno system kar i nagród winien być przemyślany, konsekwentny – ten sam w domu i poza nim (np. w przedszkolu). Szczególną rolę w rozwoju dziecka, zwłaszcza 5-7letniego, odgrywa przedszkole, gdzie w sposób bardziej planowy kieruje się zabawą, twórczością, działalnością dziecka. W przedszkolu dziecko poznaje też szerszy zakres stosunków społecznych, uczy się współdziałać z innymi, podporządkowywać prawom życia grupowego.

Bardzo ważne jest dawanie dziecku różnych zadań do wykonania. Rodzice muszą wiedzieć o tym, że pustka, monotonia i nuda, lub też stawianie zbyt wysokich wymagań powoduje, że nie osiąga się wówczas dobrych wyników, dlatego ważne jest, by dokładnie planować czas dziecka uwzględniając  zabawę, pracę, rozmowę i czytanie dziecku . Dopiero to wszystko razem przyczyni się do tego, że będzie ono prawidłowo się rozwijać, odkrywać i uświadamiać sobie, kim jest i jakie kiedyś zajmie miejsce w społeczeństwie.

Każde dziecko jest inne, różne też są sytuacje w rodzinach. W żadnej z nich nie można zapomnieć o tym, że dziecko będzie rosło i rozwijało się, jeżeli kochający rodzice stawiać będą przed nim wymagania zgodne z jego możliwościami, pokazując mu i wyjaśniając, jak je wykonać. Muszą również pamiętać i o tym, by dostarczyć mu zabawek, książek i innych dostępnych środków, bo to  one spowodują rozwój uzdolnień i wszystkich możliwości dziecka. Na dodatek jeżeli rodzice pochwalą, okażą zadowolenie i uznanie za każdy najmniejszy postęp, a w razie niepowodzenia, złego zachowania się dziecka nie będą próbować naprawiać tego krzykiem, złością czy biciem, to wzrastanie dziecka będzie przebiegało w radosnym nastroju przy dużej satysfakcji dla rodziców i najbliższego otoczenia.

Literatura:

1.    Red. Maria Żebrowska, „Psychologia rozwojowa, dzieci i młodzieży:, PWN, Warszawa 1973

2.    Czasopismo „Wiadomości Przedszkolaka”, nr 3(96) RODN „WOM”, Bielsko Biała 2003

Katarzyna Lalek

{edocs}bezstresowe_wychowanie.pdf,555,760,link{/edocs}

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dn. 15 stycznia 2009r. Nr 4, poz.17) dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej powinno:

1. W obszarze kształtowania umiejętności społecznych dzieci, porozumiewania
się z dorosłymi i dziećmi, zgodnego funkcjonowania w zabawie i sytuacjach zadaniowych dziecko kończące przedszkole powinno:

• obdarzać uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują,
• grzecznie zwracać się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy,
• przestrzegać reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych,
• w miarę samodzielnie radzić sobie w sytuacjach życiowych i przewidywać skutki własnych zachowań,
• wiedzieć, że nie należy się chwalić bogactwem i dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach,
• umieć się przedstawić, podać swoje imię, nazwisko i adres, oraz wiedzieć komu może przekazywać takie informacje.

2. W obszarze kształtowania czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych oraz wdrażania do utrzymywaniu ładu i porządku dziecko kończące przedszkole powinno:

• poprawnie umyć i wytrzeć się oraz umyć zęby,
• właściwie zachować się przy stole podczas posiłków,
• nakrywać do stołu i sprzątać po sobie,
• samodzielnie korzystać z toalety,
• samodzielnie ubierać i rozbierać się,
• dbać o rzeczy osobiste, nie narażać rzeczy osobistych na zgubienie czy kradzież,
• utrzymywać porządek w swoim otoczeniu.

3. W obszarze wspomagania rozwoju mowy dziecko kończące przedszkole powinno:

• zwracać się bezpośrednio do rozmówcy, starać się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym,
• mówić płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji,
• uważnie słuchać, pytać o niezrozumiałe fakty i formułować dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach,
• w zrozumiały sposób mówić o swoich potrzebach i decyzjach.

4. W obszarze wspierania dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia dziecko kończące przedszkole powinno:

• przewidywać w miarę swoich możliwości jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach (wnioskowanie o wprowadzanych i obserwowanych zmianach),
• grupować obiekty w sensowny sposób i formułować uogólnienia typu: to do tego pasuje,
• starać się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbować przewidywać, co się może zdarzyć.

5. W obszarze wychowania zdrowotnego i kształtowania sprawności fizycznej dziecko kończące przedszkole powinno:

• dbać o swoje zdrowie, orientować się w zasadach zdrowego żywienia,
• dostrzegać związek pomiędzy chorobą a leczeniem,
• poddawać się leczeniu,
• być sprawnym fizycznie, uczestniczyć w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, itp.

6. W obszarze wdrażania dziecka do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych, wychowanek kończący przedszkole powinien:

• wiedzieć, jak zachować się  w sytuacji zagrożenia, gdzie może otrzymać pomoc, umieć o nią poprosić,
• orientować się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystaniu ze środków transportu,
• znać zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin i zwierząt oraz unikać ich,
• wiedzieć, że nie można samodzielnie zażywać leków i stosować środków chemicznych,
• próbować samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu, mieć rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie.

7. W obszarze wychowania przez sztukę - dziecko widzem i aktorem, wychowanek kończący przedszkole powinien:

• wiedzieć, jak należy się zachować na uroczystościach,
• odgrywać role w zabawach parateatralnych posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem,
• umieć posługiwać się rekwizytami.

8. W obszarze wychowania przez sztukę - muzyka i śpiew, pląsy i taniec, dziecko kończące przedszkole powinno:

• śpiewać piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe,
• chętnie uczestniczyć w zbiorowym śpiewie, w tańcach i muzykowaniu,
• dostrzegać zmiany dynamiki, tempa i wysokości dźwięku utworu muzycznego, wyrazić go pląsając lub tańcząc,
• tworzyć muzykę korzystając z instrumentów perkusyjnych, a także improwizować ją ruchem,
• w skupieniu słuchać muzyki, w tym także muzyki poważnej.

9. W obszarze wychowania przez sztukę, różne formy plastyczne, dziecko kończące przedszkole powinno:

• przejawiać, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki, tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu,
• umieć się wypowiadać w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych,
• wykazywać zainteresowanie malarstwem, rzeźbą, architekturą (w tym architekturą zieleni i architekturą wnętrz).

10. W obszarze wspomagania rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych dziecko kończące naukę w przedszkolu powinno:

• wznosić konstrukcje z klocków i tworzyć kompozycje z różnorodnych materiałów,
• mieć poczucie sprawstwa, używać właściwie prostych narzędzi podczas majsterkowania,
• interesować się urządzeniami technicznymi, próbować zrozumieć jak one działają i zachowywać ostrożność przy korzystaniu z nich.

11. W obszarze pomagania dzieciom w zrozumieniu zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń dziecko kończące przedszkole powinno:

• rozpoznawać i nazywać zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku,
• podejmować rozsądne decyzje i nie narażać się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody,
• wiedzieć o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji,
• stosować się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości.

12. W obszarze wychowania dla poszanowania roślin i zwierząt dziecko kończące przedszkole powinno:

• wymieniać rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych (na łące, w lesie),
• wiedzieć, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt i wzrostu roślin,
• potrafić wymienić zmiany zachodzące w życiu zwierząt i roślin w kolejnych porach roku,
• wiedzieć w jaki sposób człowiek może je chronić i pomóc im.

13. W obszarze wspomagania rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną dziecko kończące przedszkole powinno:

• liczyć obiekty i rozróżniać błędne liczenie od poprawnego,
• wyznaczać wynik dodawania i odejmowania pomagając sobie liczeniem na palcach lub innych zbiorach zastępczych,
• ustalać równoliczność dwóch zbiorów, a także posługiwać się liczebnikami porządkowymi,
• rozróżniać stronę prawą od lewej, określać kierunki i ustalać położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów,
• wiedzieć na czym polega pomiar długości i znać proste sposoby mierzenia,
• znać stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.

14. W obszarze kształtowania gotowości do nauki pisania i czytania dziecko kończące przedszkole powinno:

• potrafić określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru,
• rozumieć polecenia typu: narysuj kółko w lewym rogu kartki,
• potrafić uważnie patrzeć, aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach,
• dysponować sprawnością rąk oraz współpracą ręki i oka potrzebną do rysownia, wycinania i nauki pisania,
• interesować się czytaniem i pisaniem,
• być gotowe do nauki pisania i czytania,
• słuchać, np. opowiadań i rozmawiać o nich, interesować się książkami,
• układać krótkie zdania, dzielić zdania na wyrazy, dzielić wyrazy na sylaby, wyodrębniać głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej,
• rozumieć sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli.

15. W obszarze wychowania rodzinnego, obywatelskiego i patriotycznego dziecko kończące przedszkole powinno:

• wymieniać imiona i nazwiska swoich bliskich,
• wiedzieć gdzie pracują, czym się zajmują,
• znać nazwę miejscowości, w której mieszka,
• znać ważniejsze instytucje i orientować się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby (policjanta, strażaka),
• wiedzieć, jakiej jest narodowości,
• znać nazwę państwa i stolicę, nazywać godło i flagę państwową, znać polski hymn i wiedzieć, że Polska należy do UE,
• wiedzieć, że wszyscy ludzie mają równe prawa bez względu na narodowość, płeć, kolor skóry.

Wymagań odnośnie dziecka kończącego przedszkole jak widać, jest dużo. Dlatego jedynie łącząc wysiłki przedszkola i rodziny możemy odnieść sukces i spełnić wszystkie warunki narzucone przez MEN w stosunku do najmłodszych.

Dorota Frydrych